Bahçeperim - Çay Bilgesi...

Kurban bayramı gelip geçti. Umarım,  herkes afiyettedir.  Zira,  ülkemiz bir sırat köprüsünden geçiyor. Endişeyle izliyoruz.
Can sıkıntısıyla Iraz Ana ile mutfağa girdik. Öyle bakınırken anneme: Pelte yapalım mı?
Annem: Nereden çıktı?

Sürprizli Pelte

Ben: Bilmem. Küçükken ne çok yapardın. Okuduğum kitabın da etkisi olabilir.
Yıllar var ki Iraz Ana pelte yapmamış. Çocukken bizi susturmak için mutlaka sofraya gelen bir tatlıydı. Çocukluğumuzun, seyyar satıcı tezgahlarında da pelteyi görürdük.  Midye, simit, boyoz, turşu,  pamuk şekeri ile pelte de sevilirdi. Çocuklar koşarak gelsin diye: Peltenin rengi pembeydi. Anneler  ne kadar: "Sokaktan bir şey almayın. Hasta olursunuz. " diye uyarsa da bir kulaktan diğerine geçene kadar unutulurdu. Düşlerimiz kadar pembe pelteyi kaşıklardık.
Iraz Ana: "Kitapta ne anlatıyor? " Yine ritüel değişmiyor. Anneme kitaptan bazı bölümleri anlatıyorum.
Hayat ne garip! Bazı şeyler hiç değişmiyor. Sizinle de paylaşayım:
Gülbeşeker. Türk Tatlıları Tarihi. Priscilla Mary Işın.

Gülbeşeker Kitabı

Pelteyi yapmaya başlamadan önce Iraz Ana'yı: "Paludeci" ilan ediyorum. Birisinin bu görevi üstlenmesi gerekir. Öyle, kızmayın efendim. Ben de hem anlatıcıyım hem de yamak. Şimdi,  malzemeleri sayalım.
 Sürprizli Pelte
2 Armut
1 Kaşık Şeker
1 Kaşık Tereyağı
1 Bardak Portakal Suyu
3-4 Kaşık Nişasta
4-5 Kaşık Şeker
2 Tane Karanfil
Az Zencefil Tozu
Dövülmüş Ceviz Ya da Badem
Tarçın
Armut çekirdeklerini çıkartıp tavada tereyağ,  şeker ile karamelize ediyoruz.
Bizim pelte "saray peltesi" efendim. Bu arada, "pelteyi en çok sevenler den birisi kim?" sorsam bilebilir miydiniz?
İpucu da vereyim; Divan-ı Kebir'de yere göğe koyamamış.
Yağlıya ballıya boş vermişsin
Kendi yağınla kavrul, kendi balınla tatlan
Zaten pâluzesin
Tattan lezzetten ibaretsin.
Mevlana

Mevlana

Mevlana'nın döneminde pelte, bugünkü bildiğimiz formuyla alakası yok. O dönem, pelte denilince bir tür badem ezmesi akla gelirmiş. Pelte de Farsça kökenlidir.  Pelte: Pâluzec'den dönüşmüş. İncelmiş,  süzülmüş anlamındadır.
Zamanı hızlandırıyoruz. İkinci Bayezid dönemine gidelim. Bursa Çarşı'sında pelte yapımı için verilen listeye göz atalım:
Üzüm suyu, nişasta, bal, safran ve badem parçalarından pişirilmiş.
Armutları ocakta unutmuyoruz. Portakal suyunu ekleyip pişirmeye devam. Armut dişinize gelsin istiyorsanız on beş dakika ocakta kalacak. İçine zencefil tozunu ekleyelim.

Sürprizli Pelte Yapım Aşamalar

Eskiden herşeyin bereketi varmış. Atalar, pelteyi illa bademli pişirmiş.
Muhteşem Süleyman'ın döneminde, saray mutfağına " Paludecilik " diye bir görevli geliyor. Artık, pelte yapmak makam işi!
Bizim Paludeci; Iraz Ana da nişasta ile şeker ve suyu kaynaştırıyor. Ocağa koymadan eritiyor ki bize zorluk çıkmasın.  Biz içine portakal suyundan bir kaç kaşık da ekliyoruz.
Armut parçalarını da tabağa yerleştiriyoruz. Nerede kalmıştık?

Karamelize Armut

Osmanlı padişahları,  pelteye düşkün. Nev'i Efendi ünlü divan şairi diye bilsek de padişaha gazellerle birlikte pişirdiği pelteleri yedirirmiş. Yani şairlikle hayatı geçmemiş.
Turabi Efendi(1864) yılında İngiliz'lere Thame's nehrinde kendi yatında Türk yemekleriyle ağırladıktan sonra İngiliz sosyetesinin özellikle "Türk Yemekleri Kitabı" yazmasını istenilmiş. Bu sayede, bazı yemeklerin tarifleri bugüne elimize ulaşmış.
Bu arada, hanımlar: Hani,  o Osmanlı erkeği miti var ya, bu kitapla yerle bir oluyor. Sevgili eşlerinizi mutfağa sokabilirsiniz.
Pelte için Kütahya işi çini kaseler üretilmiş. Peltenin önemsendiğini bu kaselerden de anlıyoruz.

Kütahya İşi Çini Pelte Kasesi

Bizim pelte pişti. Armutların üstüne döküyoruz. Ben dayanamayıp dumanı üstünde kaşıklıyorum. Evliya Çelebi'de pelte üstüne şu notları düşmüş:

Sabah saatlerinde paludeciler bağırarak: "Baharlı paludem var!" diye  paludeyi satardı. Sabah kahvaltısı niyetine iki bardak palude üstüne "zencefil, yenibahar, tarçın" ekip bir güzel içilirdi.
19. Yy ortalarına kadar "salep" denilerek içinde ne süt ne de salep  olmayan sıcak pelte içilmiş. 
Anadolu'da lohusa dönemi kadınların sütü bollaşıp anne enerjik olsun diye üstünü lohusa şekeriyle süsleyip yeni anneye pelte gönderilirmiş.

Iraz Ana'nın Pelte Kaseleri

Paludeci Iraz Ana da kaselerini doldurmuş. Osmanlı da imarethane zamanını hatırlatmamış mı? Iraz Ana bile havaya girmiş.  Tabağın birisini de Osmanlı bıyığı şeklinde süslüyoruz.

Neyse,  bizden şimdilik bu kadar.
Tüm işlerin selamete çıkmasını dileyerek huzurunuzdan ayrılıyoruz. Sevgiyle kalın.
Not: Mevlana ile Kütahya işi çini pelte kasesi görsel alıntıdır. Onun dışındaki tüm fotoğraflar bana aittir.