Sürprizli Pelte

09 Ekim

Kurban bayramı gelip geçti. Umarım,  herkes afiyettedir.  Zira,  ülkemiz bir sırat köprüsünden geçiyor. Endişeyle izliyoruz.
Can sıkıntısıyla Iraz Ana ile mutfağa girdik. Öyle bakınırken anneme: Pelte yapalım mı?
Annem: Nereden çıktı?

surprizli pelte
Sürprizli Pelte


Ben: Bilmem. Küçükken ne çok yapardın. Okuduğum kitabın da etkisi olabilir.
Yıllar var ki Iraz Ana pelte yapmamış. Çocukken bizi susturmak için mutlaka sofraya gelen bir tatlıydı. Çocukluğumuzun, seyyar satıcı tezgahlarında da pelteyi görürdük.  Midye, simit, boyoz, turşu,  pamuk şekeri ile pelte de sevilirdi. Çocuklar koşarak gelsin diye: Peltenin rengi pembeydi. Anneler  ne kadar: "Sokaktan bir şey almayın. Hasta olursunuz. " diye uyarsa da bir kulaktan diğerine geçene kadar unutulurdu. Düşlerimiz kadar pembe pelteyi kaşıklardık.
Iraz Ana: "Kitapta ne anlatıyor? " Yine ritüel değişmiyor. Anneme kitaptan bazı bölümleri anlatıyorum.
Hayat ne garip! Bazı şeyler hiç değişmiyor. Sizinle de paylaşayım:
Gülbeşeker. Türk Tatlıları Tarihi. Priscilla Mary Işın.
gulbeseker kitabı
Gülbeşeker Kitabı

Pelteyi yapmaya başlamadan önce Iraz Ana'yı: "Paludeci" ilan ediyorum. Birisinin bu görevi üstlenmesi gerekir. Öyle, kızmayın efendim. Ben de hem anlatıcıyım hem de yamak. Şimdi,  malzemeleri sayalım.
 Sürprizli Pelte
2 Armut
1 Kaşık Şeker
1 Kaşık Tereyağı
1 Bardak Portakal Suyu
3-4 Kaşık Nişasta
4-5 Kaşık Şeker
2 Tane Karanfil
Az Zencefil Tozu
Dövülmüş Ceviz Ya da Badem
Tarçın
Armut çekirdeklerini çıkartıp tavada tereyağ,  şeker ile karamelize ediyoruz.
Bizim pelte "saray peltesi" efendim. Bu arada, "pelteyi en çok sevenler den birisi kim?" sorsam bilebilir miydiniz?
İpucu da vereyim; Divan-ı Kebir'de yere göğe koyamamış.
Yağlıya ballıya boş vermişsin
Kendi yağınla kavrul, kendi balınla tatlan
Zaten pâluzesin
Tattan lezzetten ibaretsin.
Mevlana
mevlana
Mevlana

Mevlana'nın döneminde pelte, bugünkü bildiğimiz formuyla alakası yok. O dönem, pelte denilince bir tür badem ezmesi akla gelirmiş. Pelte de Farsça kökenlidir.  Pelte: Pâluzec'den dönüşmüş. İncelmiş,  süzülmüş anlamındadır.
Zamanı hızlandırıyoruz. İkinci Bayezid dönemine gidelim. Bursa Çarşı'sında pelte yapımı için verilen listeye göz atalım:
Üzüm suyu, nişasta, bal, safran ve badem parçalarından pişirilmiş.
Armutları ocakta unutmuyoruz. Portakal suyunu ekleyip pişirmeye devam. Armut dişinize gelsin istiyorsanız on beş dakika ocakta kalacak. İçine zencefil tozunu ekleyelim.
surprizli pelte yapim asamalari
Sürprizli Pelte Yapım Aşamalar


Eskiden herşeyin bereketi varmış. Atalar, pelteyi illa bademli pişirmiş.
Muhteşem Süleyman'ın döneminde, saray mutfağına " Paludecilik " diye bir görevli geliyor. Artık, pelte yapmak makam işi!
Bizim Paludeci; Iraz Ana da nişasta ile şeker ve suyu kaynaştırıyor. Ocağa koymadan eritiyor ki bize zorluk çıkmasın.  Biz içine portakal suyundan bir kaç kaşık da ekliyoruz.
Armut parçalarını da tabağa yerleştiriyoruz. Nerede kalmıştık?
karamelize armut
Karamelize Armut

Osmanlı padişahları,  pelteye düşkün. Nev'i Efendi ünlü divan şairi diye bilsek de padişaha gazellerle birlikte pişirdiği pelteleri yedirirmiş. Yani şairlikle hayatı geçmemiş.
Turabi Efendi(1864) yılında İngiliz'lere Thame's nehrinde kendi yatında Türk yemekleriyle ağırladıktan sonra İngiliz sosyetesinin özellikle "Türk Yemekleri Kitabı" yazmasını istenilmiş. Bu sayede, bazı yemeklerin tarifleri bugüne elimize ulaşmış.
Bu arada, hanımlar: Hani,  o Osmanlı erkeği miti var ya, bu kitapla yerle bir oluyor. Sevgili eşlerinizi mutfağa sokabilirsiniz.
Pelte için Kütahya işi çini kaseler üretilmiş. Peltenin önemsendiğini bu kaselerden de anlıyoruz.
kutahya isi cini pelte kasesi
Kütahya İşi Çini Pelte Kasesi
Bizim pelte pişti. Armutların üstüne döküyoruz. Ben dayanamayıp dumanı üstünde kaşıklıyorum. Evliya Çelebi'de pelte üstüne şu notları düşmüş:
Sabah saatlerinde paludeciler bağırarak: "Baharlı paludem var!" diye  paludeyi satardı. Sabah kahvaltısı niyetine iki bardak palude üstüne "zencefil, yenibahar, tarçın" ekip bir güzel içilirdi.
19. Yy ortalarına kadar "salep" denilerek içinde ne süt ne de salep  olmayan sıcak pelte içilmiş. 
Anadolu'da lohusa dönemi kadınların sütü bollaşıp anne enerjik olsun diye üstünü lohusa şekeriyle süsleyip yeni anneye pelte gönderilirmiş.
iraz ananin pelte kaseleri
Iraz Ana'nın Pelte Kaseleri

Paludeci Iraz Ana da kaselerini doldurmuş. Osmanlı da imarethane zamanını hatırlatmamış mı? Iraz Ana bile havaya girmiş.  Tabağın birisini de Osmanlı bıyığı şeklinde süslüyoruz.
Neyse,  bizden şimdilik bu kadar.
Tüm işlerin selamete çıkmasını dileyerek huzurunuzdan ayrılıyoruz. Sevgiyle kalın.
Not: Mevlana ile Kütahya işi çini pelte kasesi görsel alıntıdır. Onun dışındaki tüm fotoğraflar bana aittir.


BENZER YAZILAR

28 yorum

  1. Bahçeperim, ne güzel, ne ilginç tarifler paylaşmışsın, çocukluğumda annem pelte yapmıştı o gün bugün çok severim, hafif olması çok güzel, işin ilginici inanmayacaksın dün mutfakta canım aniden pelte çekti, olsa da yesem demiştim, hatta bir aşçım olsa sürekli pelte yapsa dedim:))))
    eline sağlık bu tarifleri mutlaka denemeli..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Afiyet olsun. Tam da kalbinden geçeni hissetmişim. :) Sevindim buna ben ya...

      Sil
  2. vaooov muhteşem bir yazı ve tarif olmuş yine perim.harikasın .
    eskiden annemde çok yapardı özellikle portakalllı ve limonlu.çok severdim.sahiden haftaya gelince demeli ve yeniden yapıp hatırlamalı hatta kızçeyede öğretmeli.hem teşekkürler hem ellerinize sağlık hem senin hem ıraz ananın.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bence anneye sor, kesin küçüklükl ilgili bir anısı da olabilir. Bloga koyarsın; biz de okuruz;)

      Sil
  3. vayyy neymis bu peltenin hikayesi hem kendi lezzetli hem hikayesi hayran birakilacak türden ellerine saglik canim afiyet seker bal olsun :)
    sevgiler♥

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Hep beraber. :) Peltenin hikayesi olur mu? Oluyormuş :) Ben özellikle saray mutfağına görevli alınacak kadar sevilmesine şaşırdım. Hatta onun ilginç bir görevi de vardı. Unutmuşum. Yakında yine ilginç konular paylaşacağım.

      Sil
  4. Tarif, edebiyat, tarih karışımı bir şey olmuş. :)
    Zevkle okudum. Pelte ilginç bir şeymiş ya. :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sevindim. Bakalım, Mevlana'nın pelteyi görevlendirerek sevgiliyi övmesi ya da sevgiliye kimlik vererek pelteyi kendi divanına yazması gerçekten şaşırtıcı. Pelte kesinlikle ilginç bir tat.:)

      Sil
  5. Vay be ne kadar ilginç bilgiler. Hiç pelte yediğimi hatırlamıyorum . Ellerinize sağlık, bir gün yersem kendimi valide sultan gibi hissedeceğim kesin :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kadayıf Valide Sultanla,Padişaha yapılırmış. Haberin olsun. :))

      Sil
    2. Pelte yiyince gozde sultan gibi hissederiz biz de hihihi

      Sil
  6. ellerine sağlık süper görünüyor

    YanıtlaSil
  7. ellerine sağlık efendim. Bu arada bıyık biraz orantısız olmuş :D

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ne yapalım? O kadar çizim yeteneğim var. Fotoğrafda ileride bir iddiam olabilir. ;)

      Sil
  8. Tadını özlediğim bir zamana götürdün beni. Böyle anlarda AVDA derler. Hep o aklıma düşer. Çocukluğumda at üzerinde satarlardı. Satıcı bir yandan da bağırırdı. Avdacı geldi, avdacı....

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu da hoş bir bilgi. Teşekkür ederim. Hoş geldiniz.:)

      Sil
  9. Yapım aşamasını güzel bilgilerle donatmışsın.
    Sürpriz karamelize armut demek :) Yapıp da yemeli, çok güzel, ellerinize sağlık.

    Eskiden balla pekmezle tatlandırılıyormuş tatlılar.
    Şekerle biraz geç tanışmışız ama tam tanışmışız.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet:) Armut tam mevsimi. Haklısın. Pekmezin bazı handikapları olduğu için vazgeçilmiş. Helva konusunda önemsenmiş. Kesinlikle denemelisin, diyorum.

      Sil
  10. Çok güzel görünüyor.
    Ellerinize sağlık.
    Iraz anaya ve size sevgilerimle :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Selamınızı ileteceğim. Teşekkür ederim. :)

      Sil
  11. İlk fırsatta denemek isterim. Ellerinize sağlık :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Rabia Hanım, İnşallah denersiniz. Afiyet olsun.

      Sil
  12. Ne varsa eskilerde var. Yillar olmus yemeyeli, hatirlamayali. Cocukluguma gittim, geldim geri. tesekurler..

    YanıtlaSil
  13. Pelteye bıyık yakışmış ama:)

    YanıtlaSil
  14. çok leziz görünüyor ellerinize sağlık

    YanıtlaSil
  15. Pelte tarifinizi görünce çocukluğuma gittim.Abimle birlikte ne kadar çok yapardık :))
    Ellerinize sağlık :)

    YanıtlaSil